Từ rất lâu trước đây, để thụ tinh cho heo nái, người chăn nuôi thường sử dụng biện pháp phối giống tự nhiên giữa hai cá thể heo nái và heo đực khá phức tạp. Cùng với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật chăn nuôi, các phương pháp thụ tinh nhân tạo cho heo đã ra đời đáp ứng sự phát triển của ngành chăn nuôi, nâng cao chất lượng con giống và thuận tiện hơn cho người chăn nuôi. Hãy cùng Voxivet tìm hiểu kỹ thuật thụ tinh nhân tạo cho heo mang lại hiệu quả kinh tế cao nhé!
Mục lục bài viết
Phương pháp thụ tinh nhân tạo cho heo
Thụ tinh nhân tạo cho heo là kĩ thuật sử dụng các dụng cụ chuyên dụng để đưa tinh dịch của heo đực giống vào trong tử cung heo nái tại thời điểm động dục (hay còn gọi là thời điểm rụng trứng) làm heo nái mang thai.
Hay nói khác đi, thụ tinh nhân tạo cho heo là phối giống không có sự tiếp xúc giữa hai cá thể đực, cái. Con người sẽ dùng một sợi dây cao su thắt phần sau của heo nái lại để phần mông phình to ra rồi cho ống dẫn tinh vào theo âm đạo rồi đưa tinh dịch vào trong cơ thể heo nái.
Qua nhiều năm nghiên cứu người ta đưa ra nhiều cách phối giống cho heo như: phối đơn, phối lặp, phối kép.
Phương pháp phối đơn
Là dùng tinh heo giống của một con đực bơm vào thời điểm rụng trứng heo nái, chỉ bơm một lần một liều duy nhất mà thôi. Cách phối đơn này nếu không chính xác thời điểm, sẽ không thụ thai hoặc thụ thai cho ra ít con trong một lứa đẻ.
Phương pháp phối lặp
Là dùng tinh heo giống của 1 con đực bơm vào con cái khoảng cách nhiều lần, có thể 12 giờ hoặc 24 giờ bơm lặp lại một lần. Kết quả cho thấy số con cao hơn phối đơn. Bởi vì tinh trùng luôn luôn có trong tử cung heo nái.
Phương pháp phối kép
Là dùng tinh heo giống hai hoặc ba con đực cùng giống hoặc khác giống được hòa trộn trong một lần bơm, cũng có thể bơm tinh từng loại giống cách nhau 5-10 phút.
Qua hàng loạt nghiên cứu cho thấy hai giống khác nhau cho kết quả cao hơn cùng một giống do ở heo nái không có sự bất khả tiếp nạp nhiều loại tinh trùng.
Xem thêm: Kỹ thuật thụ tinh nhân tạo cho bò
Ưu và nhược điểm của thụ tinh nhân tạo cho heo
Khác với quá trình thụ tinh bình thường, thụ tinh nhân tạo cho heo có những ưu nhược điểm như sau:
Ưu điểm của thụ tinh nhân tạo cho heo
Những ưu điểm nổi bật của phương pháp thụ tinh nhân tạo cho heo phải kể đến như:
- Thụ tinh nhân tạo trên heo là một phương pháp tốn rất ít chi phí và an toàn để đưa những nguồn gen mới, quí hiếm vào đàn heo.
- Tinh dịch của các con heo đực giống có năng suất cao, chất lượng thịt tốt được lưu trữ và bảo quản ở các ngân hàng tinh dịch phục vụ cho việc phối giống đa dạng.
- Ảnh hưởng di truyền của heo đực tốt có thể được lan truyền rộng rãi hơn. Tăng năng suất sinh sản của heo đực lên hàng chục lần, kiểm soát và cải tiến di truyền giống, chất lượng và tính đồng đều của đàn heo thương phẩm tăng.
- Thụ tinh nhân tạo cho heo khắc phục được sự khác biệt về kích thước giữa heo đực giống và heo nái. Nó có thể được sử dụng trong thời gian thiếu hụt tạm thời của heo đực giống.
- Đỡ tốn công di chuyển heo đực giống. Tránh sự mất sức của heo đực. Kéo dài thời gian khai thác đực giống.
- Nâng cao an toàn sinh học và khả năng phòng chống dịch bệnh, giảm bớt chi phí chăn nuôi, sử dụng lao động có hiệu quả.
- Góp phần ngăn ngừa dịch bệnh bùng phát tràn lan, làm giảm khả năng lây truyền các bệnh truyền nhiễm.
- Ví dụ: 1 heo đực phối trực tiếp sẽ đáp ứng 150 heo nái/năm. Trong khi đó phối giống nhân tạo sẽ đáp ứng khoảng 400 heo nái/năm.
Nhược điểm của thụ tinh nhân tạo cho heo
Tuy nhiên trong thực tế vẫn còn gặp một ít khó khăn và nhược điểm như:
- Kỹ thuật lấy tinh heo đòi hỏi phải có tay nghề chuyên môn.
- Dung dịch môi trường bảo quan tinh dịch có giá thành tương đối cao.
- Cần phải biết nhận định thời điểm chính xác để thụ tinh nhân tạo cho heo.
Phát hiện động dục ở heo nái
Phát hiện tình trạng động dục trên heo nái hậu bị và heo nái rạ rất quan trọng đối với việc thụ tinh nhân tạo, vì đúng thời điểm động dục thì quá trình thụ tinh nhân tạo mới mang lại hiệu quả cao.
Phát hiện động dục lần đầu của heo nái hậu bị
Tuổi động dục lần đầu của heo cái thường ở 4 – 5 tháng tuổi, trọng lượng heo đạt từ 30 – 40 kg (đối với giống heo Móng Cái). Còn heo cái lai ngoại với giống nội thời gian động dục dài hơn khoảng 6 tháng tuổi, trọng lượng heo đạt từ 70 – 75kg. Giống heo ngoại tuổi động dục là 6 – 7 tháng khi trọng lượng đạt 100 – 110kg.
Trong lần động dục đầu tiên hoặc một vài lần tiếp theo, người ta thường không cho phối giống, vì cơ quan sinh sản của heo cái chưa hoàn thiện, cộng thêm số trứng rụng ít nên số con đẻ ra cũng ít hơn. Vì vậy, nên phối giống khi heo nái đã qua 2 –đến 3 chu kỳ động dục để đảm bảo sức khỏe cho heo nái và kéo dài thời gian sử dụng (trên 10 lứa).
Tuy nhiên, heo bỏ qua vài lần động dục đầu tiên không nên cho ăn sai khẩu phần, thừa hoặc thiếu dinh dưỡng sẽ bị liệt âm (không động dục nữa).
Phát hiện động dục của heo nái rạ
Chu kỳ động dục của heo nái rạ thường diễn ra trong 21 ngày hoặc dao động trong khoảng 17 – 23 ngày, thời gian mỗi lần động dục là 3 – 4 ngày. Sau khi cai sữa heo con 4 – 6 ngày, heo mẹ sẽ có hiện tượng động dục trở lại. Khi động dục, heo nái thường có các biểu hiện sau:
- Ngày 1: heo nái đi lại, kêu rít, ăn ít hoặc bỏ ăn, muốn chạy ra khỏi chuồng, âm hộ sưng đỏ, căng mọng, âm hộ xuất hiện nước nhờn dạng lỏng, trong.
- Ngày 2: heo nái ít kêu, ít đi lại hơn, thỉnh thoảng nhảy lên lưng heo khác vào buổi sáng. Buổi chiều, âm hộ bớt sưng, có màu hồng nhạt, vết nhăn mờ, dịch nhờn keo dính. Lúc này là thời điểm thích hợp để phối giống nhân cho heo nái.
- Ngày 3: âm hộ teo dần, heo cái không thích gần gũi lợn đực nữa, dịch nhờn chảy ra ít, màu trắng đục, không dính, đuôi che âm hộ.
Đôi lúc, các heo nái đang nuôi con đột nhiên động dục sớm khi còn cho con bú (dưới 50 ngày tuổi) nên bỏ qua kỳ động dục này, lần sau thụ tinh sẽ tốt hơn.
Hướng dẫn thụ tinh nhân tạo cho heo hiệu quả
Để thụ tinh cho heo nái thành công cần phải xác định loại tinh đực giống, thời gian thích hợp để gieo tinh và thực hiện các bước như: chuẩn bị tinh dịch và dụng cụ thụ tinh, vệ sinh âm hộ heo nái và làm ấm tinh dịch, thụ tinh cho heo, một số lưu ý khi thụ tinh, bảo quản các dụng cụ sau khi thụ tinh.
Cách chọn tinh heo đực giống
Hiện nay nhu cầu về con giống hco ra thế hệ sau nhiều nạc, mau lớn, kháng bệnh… đang rất được quan tâm, bởi vì các con giống trước đây chưa đạt yêu cầu.
Hiện tại, có 3 giống đực đã được cải tiến từ nước ngoài, loại tốt để thụ tinh nhân tạo. Đó là giống Yorshire (Anh), Landrace (Bắc Ailen-Nauy), Duroc (Đan Mạch) có những ưu điểm vượt trội như:
- Thuần chủng, ngoại hình đẹp
- Tỉ lệ nạc cao, mau lớn, khỏe
- Thụ tinh sẽ không bị trùng huyết, cận huyết
Thời gian thích hợp để gieo tinh
Trong quá trình rụng trứng, buồng trứng sẽ rụng trứng trong khoảng 40 giờ (dao động từ khoảng 36 đến 50 giờ) sau khi bắt đầu động dục. Trứng của heo nái có tuổi thọ rất ngắn và tồn tại khoảng 6 giờ trong ống dẫn trứng. để đạt hiệu quả tốt nhất, trứng nên được thụ tinh trong vòng vài giờ sau khi rụng. Phôi từ trứng già có xu hướng chết dẫn đến quá trình thụ tinh sẽ thất bại.
Nên thực hiện hai lần thụ tinh liên tiếp cách nhau khoảng từ 12 đến 16 giờ để đạt được kết quả tốt nhất. Nếu chỉ gieo một lần, thì nên thực hiện sau 24 đến 32 giờ sau khi bắt đầu có hiện tượng “động dục”.
Chuẩn bị tinh dịch và dụng cụ thụ tinh
Bảo quản tinh dịch ở nơi mát mẻ với nhiệt độ 20oC, tránh ánh sáng trực tiếp, không lắc mạnh lọ đựng tinh dịch để tránh lọ tinh dịch bị sủi bọt hay dập nứt hoặc có dấu hiệu cậy mở. Ngoài ra, cần tránh độ rung lắc mạnh khi vận chuyển tinh, thời gian bảo quản tinh tối đa 3 ngày kể từ ngày khai thác và pha chế.
Chuẩn bị các dụng cụ thụ tinh bao gồm:
- Lọ hoặc túi đựng tinh dịch.
- Dụng cụ dẫn tinh quản.
- Bộ phận tạo áp lực đẩy tinh vào bên trong.
- Vaseline
Các dụng cụ này cần được sát trùng bằng cách đun nóng với nước sôi, để ráo và nguội.
Vệ sinh âm hộ heo và làm ấm tinh dịch
Vệ sinh vùng âm hộ heo nái bằng dung dịch sát khuẩn hoặc cồn 70oC hoặc nước sạch. Sau đó rửa lại bằng nước sạch một lần nữa để cho cồn hoặc dung dịch sát khuẩn loãng ra và trôi đi. Vuốt nhẹ vào lưng, mông để heo đứng yên, bôi Vaseline vào dẫn tinh quản và âm hộ heo nái.
Nắm lọ hoặc túi tinh dịch trong lòng bàn tay 1 lúc dể tinh dịch ấm lên đạt nhiệt độ 35oC – 37oC. Nên cho nhiệt độ lọ tinh dịch bằng nhiệt độ cơ thể heo nái (38,5oC) để tinh trùng “hồi phục khả năng di động”. Nên kích thích heo nái đi tiêu, tiểu trước khi bơm tinh.
Hướng dẫn thụ tinh cho heo
Sau khi vệ sinh âm hộ và làm ấm tinh dịch tiến hành massage nhẹ nhàng vào vùng mông hoặc âm đạo heo nái để chúng đứng yên. Ngồi ngược lên lưng heo hoặc đè bàn chân lên lưng heo. Tự kích thích heo nái với sự có mặt của một con lợn đực trưởng thành để tạo ra môi trường giao phối. Điều này được thực hiện bằng cách áp dụng áp lực giữa vai và lưng, áp lực đầu gối vào sườn của heo nái và xoa bóp âm hộ và bầu vú của lợn nái. Bôi trơn đầu que phối với một lượng nhỏ tinh dịch. Tiến hành mở rộng âm đạo heo nái, đưa đầu dẫn tinh quản vào âm hộ heo nái, chú ý đưa chếch lên phía trên, đồng thời lắc nhẹ.
Tiếp theo đưa dần tinh quản vào sâu trong âm đạo hết cỡ đến cổ tử cung (cách khoảng 25- 30 cm) thì kéo lùi lại, đưa và xoay nhẹ dẫn tinh quản, lắp ống bơm hay lọ tinh bằng nhựa và bơm tinh dịch vào bên trong.
- Trường hợp dùng lọ đựng tinh bằng nhựa nên bóp nhẹ lọ tinh để heo nái tự hút tinh dịch.
- Trường hợp dùng dẫn tinh quản đầu xoắn cần xoay dần theo chiều ngược kim đồng hồ, xoay chiều ngược lại để rút ra.
Que phối tinh sử dụng phổ biến hiện nay là loại que phối được sử dụng một lần. Voxivet xin giới thiệu sản phẩm que phối tinh nông giúp cho việc thụ tinh nhân tạo trên heo được dễ dàng, thuận tiện, tránh được các viêm nhiễm so với phương pháp phối trực tiếp, giá sản phẩm tương đối rẻ và cạnh tranh. Có hai loại là:
- Que phối tinh nông đầu nhỏ: dùng cho heo nái tơ.
- Que phối tinh nông đầu lớn: dùng cho heo nái rạ.
Bảo quản các dụng cụ sau khi thụ tinh xong
Vì tinh dịch heo là môi trường tuyệt vời để các vi khuẩn sinh sôi và phát triển nên tất cả các thiết bị trong quá trình phối tinh cho heo phải được giữ gìn sạch sẽ. Ngay sau khi phối tinh xong, ngâm các dụng cụ tái sử dụng lần sau trong nước lạnh để tinh dịch hoặc các vật liệu khác dễ dàng được loại bỏ.
Không nên sử dụng xà phòng hoặc các chất tẩy rửa vì chúng ảnh hưởng đến khả năng sống của tinh trùng cho lần phối giống tiếp theo.
Các hạt gel có thể được loại bỏ bằng bàn chải, bảo quản thiết bị trong tủ không bụi hoặc khí khô hoàn toàn, trong túi nhựa kín.
Một số lưu ý khi thụ tinh cho heo
Để thụ tinh cho heo thành công, người chăn nuôi hoặc kỹ thuật viên phối tinh cần chú ý đến một số điều sau:
- Không cho heo nái ăn uống no trước khi dẫn tinh.
- Hạn chế nái nằm ngay sau khi bơm tinh. Nên điều khiển phần mông cao hơn phần đầu một chút.
- Khi phối tinh cho heo nái, hãy từ tốn, đừng tỏ vẻ mặt quá hung hãn.
- Sau khi dẫn tinh xong cần ngồi trên lưng heo nái thêm từ 3 – 5 phút để tinh dịch chảy hết vào trong rồi mới rút dẫn tinh quản ra.
- Sử dụng thiết bị sạch cho mỗi lần thụ tinh. Đảm bảo heo nái được kích thích đầy đủ trước khi thụ tinh.
- Thời gian thụ tinh cho heo nên khoảng 5 – 10 phút.
- Nếu heo nái động dục vào buổi chiều, hãy thụ tinh vào sáng hôm sau và một lần nữa vào cuối buổi chiều.
- Không nên làm tổn thương thành tử cung của heo nái trong quá trình thụ tinh.
- Tinh dịch trước khi thụ tinh phải được bảo quản ở nhiệt độ dưới 20oC trong tủ chuyên dụng, có nhiệt kế để đo nhiệt độ.
- Phải kiểm tra hoạt lực của tinh dịch trước khi phối cho heo nái.
- Ghi chép chính xác ngày phối giống để xác định ngày heo đẻ.
- Cẩn thận khóa que phối tinh đầu xốp vào cổ tử cung. Hãy kiên nhẫn, cho phép tinh dịch chảy chậm. Theo dõi tắc nghẽn ống thông và tinh dịch chảy ngược.
Áp dụng phương pháp thụ tinh nhân tạo cho heo đúng kỹ thuật sẽ mang lại khả năng thụ thai cao, chất lượng con giống ổn định, tiết kiệm chi phí và giá thành sản xuất. Hy vọng nội dung bài viết kỹ thuật thụ tinh nhân tạo cho heo của Voxivet cung cấp cho bà con được nhiều kiến thức và kinh nghiệm để áp dụng cho trang trại chăn nuôi của mình!