Thụ tinh nhân tạo cho bò đúng cách giúp mang lại hiệu quả kinh tế cao và cải thiện nòi giống, tăng năng suất cho đàn bò. Nếu chủ nuôi hay trang trại vẫn chưa biết cách thụ tinh nhân tạo cho bò, hãy cùng Voxivet tìm hiểu qua bài viết dưới đây nhé!
Mục lục bài viết
Phương pháp thụ tinh nhân tạo cho bò
Thụ tinh nhân tạo cho bò là kĩ thuật sử dụng các dụng cụ chuyên dụng để đưa tinh dịch của bò đực vào trong tử cung bò cái tại thời điểm động dục (hay còn gọi là thời điểm rụng trứng) làm bò cái mang thai.
Hay nói khác đi, thụ tinh nhân tạo cho bò là phối giống không có sự tiếp xúc giữa hai cá thể đực, cái. Con người lấy tinh dịch cá thể đực pha chế và dẫn vào đường sinh dục cá thể cái.
Để thụ tinh nhân tạo trên bò cần triển khai các hoạt động cơ bản như:
- khai thác tinh của bò đực;
- đánh giá chất lượng tinh dịch và pha chế, bảo quản;
- thụ tinh cho bò cái bằng việc sử dụng súng bắn tinh để bơm tinh trung vào tận tử cung.
Xem thêm: Kỹ thuật thụ tinh nhân tạo cho heo
Ưu và nhược điểm của thụ tinh nhân tạo cho bò
Khác với thụ tinh bình thường, thụ tinh nhân tạo cho bò có những ưu nhược điểm như sau:
Ưu điểm của thụ tinh nhân tạo cho bò
Thụ tinh nhân tạo cho bò giúp nâng cao khả năng truyền giống của bò đực, một con bò đực giống tốt có thể phụ trách hàng vạn bò cái. Mỗi lần xuất tinh, có thể pha chế trên 200 liều tinh.
Thụ tinh nhân tạo giúp nâng cao phẩm chất của đàn bò. Người chăn nuôi Việt Nam ta thường có câu “đực tốt thì tốt cả đàn; nái (cái) tốt chỉ tốt một ổ”. Với chỉ một số ít bò đực giống tốt, được tuyển kỹ càng sẽ tạo ra một số lượng lớn liều tinh trùng có chất lượng tốt, khi dẫn tinh cho bò cái thì các đặc điểm tốt của con sẽ được truyền cho đời sau.
Việc khai thác tinh trùng, pha chế bằng dung môi hoặc làm đông lạnh có thể bảo quản được trong thời gian dài ở nhiệt độ thích hợp. Tinh dịch bò (dạng tinh đông lạnh) có thể bảo quản trong môi trường nitơ lỏng được 8 – 10 năm, thậm chí lên đến 40 năm. Bên cạnh đó, tinh trùng sau khi pha loãng gọn, nhẹ có thể vận chuyển đi xa trong những điều kiện khó khăn mà đối với con đực giống khó có thể vận chuyển được.
Bên cạnh đó còn giúp tránh được những bệnh lây lan qua đường sinh sản thông qua giao phối trực tiếp, khắc phục sự chênh lệch về tầm vóc giữa bò đực và bò cái (ví dụ bò đực giống 1.000 kg rất khó phối giống cho bò cái tầm vóc khoảng 200 kg).
Ngoài những ưu điểm trên, thụ tinh nhân tạo còn đáp ứng nhu cầu số lượng bò cái động dục lớn trong điều kiện ít bò đực giống; kéo dài thời gian sử dụng đực giống và tăng hiệu quả kinh tế gấp trăm lần.
Nhược điểm của thụ tinh nhân tạo cho bò
Tuy nhiên, để thụ tinh nhân tạo cho bò thành công đòi hỏi người thực hiện phải có kiến thức chắc chắn về đặc điểm sinh lý, sinh sản của bò, có kinh nghiệm thực tiễn, hăng say với nghề.
Thông thường, tỷ lệ thụ thai khi thụ tinh nhân tạo thấp hơn so với giao phối tự nhiên. Tuy nhiên, người ta vẫn có thể bỏ qua nhược điểm nhỏ này mà chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo.
Quy trình thụ tinh nhân tạo cho bò
Quy trình thụ tinh nhân tạo cho bò bao gồm các bước:
- chuẩn bị dụng cụ thụ tinh
- xác định loại tinh cần dùng
- cố định bò để chuẩn bị thụ tinh,
- kiểm tra tình trạng động dục,
- giải đông tinh,
- chuẩn bị và nạp tinh vào súng,
- phối tinh cho bò cái và những lưu ý sau khi phối tinh xong.
Chuẩn bị dụng cụ thụ tinh
Dụng cụ để thụ tinh cần chuẩn bị gốm có:
- Bình nitơ chứa tinh và Nitơ.
- Súng dẫn tinh.
- Ống gen.
- Găng tay.
- Cồn 70o.
- Panh kẹp.
- Phích nước và cốc cao đựng nước làm giải đông tinh hoặc cốc giải đông tinh chuyên dụng.
- Nhiệt kế.
- Giấy vệ sinh (khăn giấy).
- Sổ sách ghi chép.
Tất cả dụng cụ chuẩn bị cần phải sạch sẽ, khô ráo và sắp xếp gọn gàng trong hộp đựng đồ nghề.
Xác định loại tinh cần dùng
Dựa vào ngoại hình của bò cái cần phối giống và mục đích lai tạo để chọn ra được giống bò đực phù hợp.
Ký hiệu cho từng loại tinh trên miệng bình chứa tinh để lấy được cọng rạ cần thiết. Không mang tinh ra ngoài bình để xác định loại tinh cần sử dụng.
Cố định bò để chuẩn bị thụ tinh
Trước khi tiến hành thụ tinh, ta kiểm tra bộ phận sinh dục bên trong bò cái, tốt nhất nên cố định bò vào bên trong chuồng ép (có thể dùng chuồng cố định hoặc tạm thời) nhằm đảm bảo an toàn cho người bơm tinh và tránh những tổn thương có thể xảy ra cho bò cái trong quá trình phối giống.
Kiểm tra và phát hiện tình trạng động dục của bò cái
Phát hiện bò động dục cần được tiến hành ít nhất ba lần trong một ngày. Ở các nước nhiệt đới như nước ta, khí hậu nóng, thời gian động dục của bò ngắn hơn, dấu hiệu động dục thường không rõ ràng, phát hiện nhiều lần trong ngày để tránh bỏ sót.
Hầu hết quan sát phát hiện thấy bò động dục trong khoảng thời gian mát trong ngày. Buổi trưa là thời điểm nóng nhất trong ngày, dấu hiệu động dục yếu. Vì vậy thời điểm phát hiện bò động dục tốt nhất là buổi sáng sớm, buổi chiều mát và buổi tối lúc khoảng 10 giờ.
Đặc biệt đối với bò sữa nuôi nhốt không có điều kiện để thể hiện ra bên ngoài dấu hiệu động dục như đối với bò chăn thả. Khi bò bị cầm cột, bò không thể nhảy lên con khác và không bị con khác nhảy lên. Vì vậy cần tạo điều kiện cho bò được tự do vận động trên sân chơi, ngoài bãi chăn tối thiểu một giờ sau khi vắt sữa buổi sáng và buổi chiều. Đây là cơ hội để bò cái thể hiện dấu hiệu động dục.
Bò thịt chăn thả theo bầy cũng phải phát hiện động dục 3 lần trong ngày. Buổi sáng trước khi thả bò, buổi chiều khi bò về chuồng và buổi tối lúc khoảng 10 giờ đêm, dùng đèn pin soi phát hiện dấu vết dịch trên mông bò, có khi dịch chảy thành vệt tròn trên nền khi bò nằm.
Khi muốn thụ tinh nhân tạo cho bò chăn thả theo đàn có bò đực đang nuôi cùng thì lúc bò cái có dấu hiệu động dục phải tách riêng bò cái ra khỏi đàn, theo dõi tiếp quá trình động dục để có quyết định đúng trước khi áp dụng kỹ thuật thụ tinh nhân tạo.
Thời gian cần thiết cho phát hiện động dục phụ thuộc vào số lượng đàn gia súc, kinh nghiệm của người phụ trách, điều kiện nuôi dưỡng (cầm cột hay chăn thả tự do). Nói chung, trong điều kiện nuôi nhốt với những đàn gia súc không lớn, cần ít nhất 10-15 phút mỗi lần để kiểm tra phát hiện động dục.
Ngoài ra, có thể kiểm tra và phát hiện tình trạng động dục của bò cái bằng cách xem phiếu theo dõi sinh sản cá thể hoặc kiểm tra những biểu hiện động dục bên ngoài như hành vi, dịch nhờn, màu sắc của âm hộ.
Kiểm tra qua trực tràng trước khi thụ tinh nhân tạo để xác định chắc chắn rằng bò không có thai.
Giải đông tinh
Lấy cốc nước đã được chuẩn bị để giải đông tinh có nhiệt độ khoảng từ 35 đến 37oC. Có thể sử dụng dụng cụ giải đông bằng điện và theo dõi nhiệt độ thích hợp bằng đèn báo hiệu.
Mở nắp bình nitơ và gác nắp lên miệng bình, nâng giỏ đựng tinh lên ngang miệng bình, dùng panh kẹp cọng tinh. Cho cọng tinh vào cốc giải đông theo chiều đầu bông xuống dưới và đậy nắp bình lại vị trí cũ.
Thời gian giải đông nên tiến hành trong vòng 30 giây. Trong thời gian này, tranh thủ chuẩn bị súng dẫn tinh. Nếu thời tiết lạnh thì dùng giấy vệ sinh chà xát nhiều lần vào súng để nâng nhiệt độ của súng lên.
Lưu ý, thời gian từ lúc giải đông tinh đến lúc hoàn thành phối giống không nên chậm hơn 20 phút. Chỉ giải đông tinh khi đã xác định đúng thời điểm phối giống, tinh đã được giải đông không được bỏ lại vào bình chứa tinh.
Chuẩn bị và nạp tinh vào súng bắn tinh
Kéo pitton ra 1 khoảng ít nhất là 13 cm và để ở vị trí thuận lợi và sạch sẽ. Nếu ống gen có nút tiếp nhận bên trong thì kiểm tra lại vị trí sao cho nút tiếp nhận phải nằm cách đầu ống gen khoảng từ 2 đến 3 cm. Kiểm tra ống gen có an toàn không.
Dùng kéo cắt chuyên dụng cắt đầu hàn của cọng tinh rồi đưa đầu cắt vào phía nút tiếp nhận bên trong ống dẫn tinh quản, để cọng rạ dư ra ngoài ống dẫn tinh quản khoảng từ 1 đến 2 cm. Sau đó, đưa ống dẫn tinh quản vào súng bắn tinh.
Kéo ống gen trùm vào súng, đẩy thân súng trượt đến đầu tận cùng của ống gen.
Tuỳ theo từng loại súng mà ta có cách cố định ống gen phù hợp. Sau khi cố định xong, nhẹ nhàng đưa pitton vào đầu bông cọng rạ rồi đẩy pitton từ từ cho phần không khí còn lại trong cọng rạ ra ngoài. Quấn giấy vệ sinh đầu súng cắp ngang miệng hoặc giắt vào người để chuẩn bị phối tinh.
Phối tinh cho bò cái
Khi tiến hành phối tinh cho bò cái ta cần nắm rõ cách cầm súng bắn tinh, cách phối tinh và một số lưu ý sau khi phối tinh.
Cách cầm súng bắn tinh
Sau khi đã nạp tinh vào súng bắn tinh, có thể quấn giấy mềm quanh súng rồi ngậm ngang miệng. Nếu sử dụng tinh cọng rạ thì bọc túi nilông và giữ trong áo.
Súng bắn tinh được cầm ở chính giữa ngón tay cái, trỏ và ngón tay giữa tại vị trí gốc của súng, còn ngón tay áp út và ngón út thì nâng nhẹ để giữ lấy pitton của súng dẫn tinh.
Chú ý thao tác cầm súng bắn tinh cần phải nhẹ nhàng như cầm một cái “lông gà” hay như một “nghệ sĩ cầm cần kéo đàn violon”.
Cách phối tinh
Để bò cần thụ tinh nhân tạo đứng nghiêng về một bên. Dùng giấy vệ sinh lau chùi sạch hai mép của âm hộ một cách cẩn thận. Khi lau, nên tránh để phân của bò lọt vào giữa hai mép của âm hộ.
Tay người phối tinh phải đeo găng, chụm bàn tay lại và đưa từ từ từng ngón một vào trực tràng theo hướng bàn tay úp xuống.
Khi tay đã vào sâu khoảng 10 cm hoặc đụng vào vách trên của âm đạo thì nâng phần gốc súng lên sao cho thân súng dẫn tinh song song với phần xương sống của bò cái và đưa thẳng vào theo hướng cổ tử cung.
Xác định đúng vị trí và tiến hành bơm tinh. Điểm bơm tinh tốt nhất là chỗ nối giữa cổ tử cung và thân tử cung. Cách xác định điểm bơm tinh dựa vào sự biến đổi cảm giác cứng như sụn của cổ tử cung và mềm nhão của thân tử cung. Nơi giao nhau của hai sự biến đổi trên chính là điểm dừng để bơm tinh.
Khi bơm nên bơm từ từ. Bơm xong, cẩn thận rút súng ra đồng thời nâng nhẹ cổ tử cung để tránh tinh dịch chảy ngược lại âm đạo.
Sau khi phối giống xong, tháo bỏ găng tay, vỏ ống gen, giải phóng bò khỏi gióng cố định. Vệ sinh và thu xếp dụng cụ, dùng cồn để sát trùng súng dẫn tinh.
Ghi chép những số liệu cần thiết vào sổ, phiếu phối giống, số hiệu bò cái, ngày phối, số hiệu đực giống,
Theo dõi sự động dục của bò trong chu kỳ tới khoảng 17 – 23 ngày sau kể từ ngày phối giống.
Những lưu ý sau khi phối tinh xong
Không nên đưa đầu súng dẫn tinh vào sâu quá 1 cm trong thân của tử cung.
Trường hợp không thể đưa được đầu súng qua được hết cổ tử cung để đến điểm bơm tinh thì có thể bơm tinh vào thân của cổ tử cung nhưng đầu súng phải qua được ít nhất là 2 nấc của cổ tử cung.
Nếu phối giống lặp lại (lần thứ 2, thứ 3) nên bơm tinh ở thân cổ tử cung. Khi bơm tinh ở thân của cổ tử cung, nếu cảm thấy nặng tay thì nên kéo lùi đầu súng lại một tý sau đó hãy bơm và cũng nên bơm từ từ.
Bơm tinh từ từ theo nhịp đếm từ 1 – 5.
Tất cả tinh dịch phải bơm hết vào đích bắn tinh.
Chỉ nên tiến hành bơm tinh khi xác định đúng đích bắn tinh.
Giá thụ tinh nhân tạo cho bò
Giá thụ tinh nhân tạo cho bò hiện nay chưa có mức chi phí cụ thể, do còn tùy thuộc vào từng thời điểm biến động và nhiều yếu tố khác như: tinh bò đực phối, tình trạng lên giống của bò cái…
Có hai hình thức thụ tinh nhân tạo cho bò mà kỹ thuật viên hoặc công ty phối giống có thể áp dụng cho khách hàng là phối liều tinh nào thu tiền liều đó hoặc phối bao đậu thai. Hình thức phối bao đậu thai thường có giá mắc hơn và tốn công sức hơn.
Thông thường 1 lần thụ tinh kỹ thuật viên sẽ nhận được tiền công khoảng từ 100.000đ-200.000đ (chưa tính các chi phí như tiền tinh,…)
Thụ tinh nhân tạo cho bò có tốt không?
Như đã chia sẻ ưu điểm của việc thụ tinh nhân tạo cho bò ở trên thì ta có thể thấy thụ tinh nhân tạo cho bò rất tốt, vì có thể:
- Giảm được chi phí nuôi đực giống, chi phí vận chuyển bò đực giống đến nơi phối, 1 liều tinh cọng rạ pha ra có thể phối cho 60-100 con bò cái.
- Khắc phục sự chênh lệch tầm vóc
- Tránh những bệnh lây lan qua đường sinh dục…
Thụ tinh nhân tạo có nhiều thuận lợi là kiếm soát được giống gen có chất lượng, tránh lây lan các bệnh truyền nhiễm qua đường giao phối tự nhiên. Hi vọng thông tin bài viết mà Voxivet chia sẻ trên có thêm thông tin về kỹ thuật thụ tinh nhân tạo cho bà con nông dân, góp phần tăng tỷ trọng sản xuất chăn nuôi, tăng thu nhập và nâng cao đời sống.